АРВАЙДÆН

Кадджыты, таурæгъты æмæ аргъæутты æвæджиауы айдæн (кæсæн), куы дзы кæсай, уæд, дæм, Дун-дунейы, ома, зæххы уæлцъарыл, арвы тыгъдады æмæ дæлзæххы фарастгай фæлтæры цыдæриддæр ис æмæ архайд цæуы, уый чи равдиса, ахæм Арвайдæн ис Нарты Сатанамæ, æмæ дзы бахъуыды сахат нартæ курынц, акæс-ма дзы, зæгъгæ. Ис сæрмагондæй «Арвайдæны аргъау». Уым лæг æмæ усæн æрæджиау райгуыры иунæг лæппу. Куы бадынджыр, уæд, кæдмæ фæраздзыстæм ацы мæгуырæй, зæгъгæ, йæ хъысмæт бавзарыны охыл араст йæ амонд агурæг. Йемæ айста, хæрынæн адджын, хæссынæн рог чи уыд, ахæм хæринæгтæ. Йæ даргъ фæндагыл фембæлы бирæгъыл, цæргæсыл, рувасыл æмæ кæфыл. Алкæйдæр дзы хæрынвæнд скæны, фæлæ йæм уыдон куы бахатынц, ма мæ бахæр, искуы дæ æз дæр истæмæн бахъæудзынæн, зæгъгæ, уæд та сын фæтæригъæд кæны. Уый нæ, фæлæ ма сын се 'хсызгон хъуыддаг дæр сæххæст кæны: бирæгъæн йæ гуыбын ахафы, рувасæн йæ ком ахуылыдз кæны, цæргæсæн арвмæ стæхынæн баххуыс кæны, кæфы та (денджызы былмæ хусмæ рахауд) мæлæтæй фервæзын кодта.

Æппынфæстаг лæппу бафты æлдары хъæумæ. Уым Къулбадæг усмæ æрфысым кæны. Уый йын радзуры:

– Не 'лдары чызгмæ ис арвайдæн. Уый баздæхы æмæ фæзæгъы йæ курæгæн: «Æртæ хатты бамбæхс, кæм дæ фæнды, уым. Æз райсдзынæн мæ армы айдæн æмæ дæ агурын райдайдзынæн. Кæд æмæ дæ не ссарон, уæд мæ Хуыцау радта дæуæн. Намæ дæ куы ссарон, уæд дын ракæндзынæн дæ сæр æмæ дын æй мæ кауы михтæй иуыл æркæндзынæн».

Фæцыдысты йæм курæг алы хæрзæджытæ алы бæстæтæй, фæлæ... Курджытæн-иу чызг ралыг кæнын кодта сæ сæртæ æмæ сæ-иу кауы михтыл æрсадзын кодта. Иу сæр хъуаг ма уыд кау. «Мæ амонд мын æнæ бавзаргæ нæй», – загъта лæппу æмæ дыккаг бон минæвар барвыста чызгмæ. Чызг сразы, æмæ лæппу араст денджызы былмæ кæфмæ æххуысагурæг æмæ йын зæгъы: «Арвайдæнæй кæсдзæн æлдары чызг, куыддæр мæ ссара, афтæ сæфын. Кæф фæхæлиу кодта йæ дзых, лæппуйы аныхъуырдта æмæ денджызы бынмæ афардæг.

Афтæ арф æй бамбæхсынц цæргæс æмæ бирæгъ дæр. Цæргæс æй ахаста авд хохы сæрты æмæ йæ иуран айнæджы бын бамбæхста, бирæгъ та йæ бамбæхсы дард сау хъæды къодæхты бын, фæлæ йæ уæддæр æхсинчызг Арвайдæны фæрцы ссары æмæ йын алы рæтты уый бæрц хорз хæлæрттæ кæй ис, уый тыххæй бар радты цыппæрæм хатт бамбæхсынæн дæр. «Цом мæсыджы бынмæ, – дзуры йæм рувас. Уыцы ран уæрм ракъахæм, уæрмы дæ бамбæхсдзынæн, æз дыл сыджыт æмæ дуртæ ныккалдзынæн, мæхæдæг ус фестдзынæн, слæудзынæн уæрмы сæр æмæ байдайдзынæн æлвисын». Бакодтой, рувас куыд загъта, афтæ, фæлæ та йæ чызг ссардта.

Ахæм æвæджиау у Арвайдæн, никуы дзы ницы бамбæхсæн ис Дун-дунейы дзы алцыдæр фенæн ис. Æрмæст Къулбадæг усы зондæй-сайдæй фæуæлахиз лæппу æлдары чызгыл. Къулбадæг ус æй йæ нымæтын ехсæй æркъуырдта, æмæ лæппу егар фестадис. Бахуыдта йæ чызджы мæсыгмæ. Уым куыдз чызджы фæстæ слæууыд. Æлдары чызг райста Арвайдæн, байдыдта кæсынтæ. Алырдæм куыд зилы, афтæ егар дæр зилы йæ хæдфæстæ, цæмæй йæ чызджы аууонæй Арвайдæн ма æрцахса. Афтæ йын бацамыдта Къулбадæг ус.

– Нал дæ ссардтон. Рацу, мæ ныв ды дæ, æвæццæгæн.

Къулбадæг ус егары нымæтын ехсæй ракъуырдта, æмæ цы уыд, уый фестадис.

кæс «АРВЫ ДУАР»-Ы СÆРГÆНДТÆ